english
Ruch konstytucyjny w Iranie (1905-1911). Przyczyny, przebieg, skutki
W roku 2016 przypada 110. rocznica uchwalenia pierwszej irańskiej ustawy zasadniczej. O doniosłości tego wydarzenia niech świadczy fakt, że jej przepisy utrzymały się, z pewnymi zmianami, aż do 1979 r., kiedy to uchwalono oficjalnie konstytucję Islamskiej Republiki Iranu. Pierwsza irańska ustawa zasadnicza była dziełem różnych środowisk politycznych, społecznych i ideologicznych zaangażowanych w latach 1905 a 1911 w wydarzenia, które doprowadziły do zastąpienia dotychczasowego porządku polityczno-prawnego w postaci absolutnej monarchii kadżarskiej systemem konstytucyjnym. Choć wydarzenia te przeszły do historii pod nazwą enqelab-e maszrute (rewolucja konstytucyjna) to było to przede wszystkim oddolny ruch, który działał w oparciu o mocno zakorzenione w społeczeństwie irańskim struktury obywatelskie. Można więc śmiało nazwać go pierwszym zrywem społeczeństwa obywatelskiego w Iranie. Jego uczestnicy dążyli nie tylko do ograniczenia absolutnej władzy szacha narzucając mu ramy działania zgodne z zapisami konstytucyjnymi, lecz także do zminimalizowanie wpływów ówczesnych potęg kolonialnych, głównie Wielkiej Brytanii, czy całościowej modernizacji zacofanego państwa irańskiego. Tworząc nowoczesny system edukacyjny, reformując wymiar sprawiedliwości, odwołując się do de facto nowej idei narodu, stali się istotnym czynnikiem nowoczesnej irańskiej tożsamości. Tak jak w wielu innych tego typu zrywach, irański ruch konstytucyjny objął uczestników reprezentujących szerokie spektrum poglądów oraz celów politycznych, odzwierciedlających rozmaite nurty intelektualne i grupy społeczne. Mimo zróżnicowania ideologicznego, wydarzenia związane z działaniem ruchu konstytucyjnego pozostają jednym z przełomowych etapów historii współczesnego Iranu, przede wszystkim ze względu na trwałość wynikających z niego zmian politycznych, społecznych oraz kulturowych – możemy nawet zaryzykować tezę, że bez rewolucji konstytucyjnej nie byłoby rewolucji islamskiej w 1979 roku.
Mając na względzie znaczenie samej konstytucji jak i ruchu konstytucyjnego, Zakład Iranistyki Instytutu Orientalistyki UJ we współpracy z Katedrą Porównawczych Studiów Cywilizacji UJ oraz Zakładem Iranistyki UW i przy patronacie Pracownia Interdyscyplinarnych Badań Eurazjatyckich UJ zorganizował 18 listopada 2016 r. jednodniowe, krakowsko-warszawskie seminarium zatytułowane Ruch konstytucyjny w Iranie (1905-1911). Przyczyny, przebieg, skutki, którego gospodarzem została KPSC UJ. W seminarium głos zabrało dziewięciu prelegentów, którzy nie tylko wprowadzili słuchaczy w kwestie historyczne, ale również zajęli się porównaniem podobnych ruchów w Egipcie, Afganistanie czy Turcji, miejscem i rolą grup mniejszościowych w społeczeństwie irańskim doby ruchu konstytucyjnego, wreszcie zwiększenia zaangażowanie kobiet i ich aktywnej walki o wymierne poszerzenie praw obywatelskich. Wymiernym efektem seminarium będzie monografia zbierająca wszystkie przedstawione teksty, poszerzona o nowy materiał.
Osoba publikująca: Łukasz Bieńkowski