Wydział Filologiczny

Szesnaście lat temu, 21 marca 2001 roku odbyła się debata wokół najnowszej na ów czas książki Grzegorza Przebindy pt. Większa Europa. Papież wobec Rosji i Ukrainy. W dyskusji, prowokacyjnie zatytułowanej "Czy Rosja to Europa" udział wzięli, obok autora dyskutowanej książki, krakowscy intelektualiści i uczeni - ks. Adam Boniecki - wtedy redaktor naczelny "Tygodnika Powszechnego", ówczesny rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego profesor Franciszek Ziejka i prowadzący debatę szef wydawnictwa "Znak", w którym ukazała się książka krakowskiego rusycysty, Henryk Woźniakowski.

Piszący te słowa, wówczas jeszcze jako student trzeciego roku filologii rosyjskiej na Uniwersytecie Jagiellońskim, niestety nie dotarł na to wydarzenie, a warto przypomnieć były to jeszcze czasy przed usprawniającą wiele komunikacją internetową, kiedy zaproszenia dysponowane były prawie wyłącznie w postaci tradycyjnych, szybko znikających w krakowskich warunkach plakatów.  Szczęśliwie, szybko okazało się jednak, że nie było to ostatnie tego typu spotkanie, i że kolejne z sukcesem organizowane w pierwszych latach XXI wieku przez ówczesnego dyrektora Instytutu Filologii Wschodniosłowiańskiej Uniwersytetu Jagiellońskiego Grzegorza Przebindę debaty ustanowiły  dobrą tradycję, o czym świadczy przeglądane dziś z okazji jubileuszu ich internetowe archiwum.  Dyskusja z marca 2001 roku o książce Większa Europa  stała się tym samym pierwszą w dynamicznie rozwijającym się cyklu "Spotkań Wschodnich". Nikt wówczas nie sądził, że do 2017 roku takich wielowymiarowych spotkań wokół Wschodu i ze Wschodem, pieczołowicie pielęgnowanych i utrzymanych na niezwykle wysokim poziomie będzie aż 100.

Wszystkie kolejne otwarte dyskusje, współtworzone na zaproszenie Grzegorza Przebindy przez koleżanki i kolegów z Instytutu Filologii Wschodniosłowiańskiej UJ i innych zaprzyjaźnionych ośrodków z Krakowa, Polski i z zagranicy (wśród prowadzących spotkania byli zarówno doświadczeni badacze i uczeni, ale i młodzi koledzy Przebindy -  m.in. Dmitrij Bak, Adam Fałowski, Bartosz Gołąbek, Katarzyna Jastrzębska, Jerzy Kapuścik, Ewa Korpała-Kirszak, Michał Milczarek, Andrzej Nowak, Stanisław Obirek, Jarosław Poliszczuk, Włodzimierz Rydzewski, Wasilij Szczukin, Janusz Świeży, Franciszek Tereszkiewicz, Aleksander Wawrzyńczak, Halina Waszkielewicz, Bożena Zinkiewicz-Tomanek), zapisały od 2001 roku regularny rytm rozwoju interdyscyplinarnej wiedzy i pogłębiania świadomości w obrębie szeroko pojmowanej słowiańszczyzny wschodniej.  "Spotkania Wschodnie" gościły literaturoznawców, językoznawców, filozofów, historyków, tłumaczy i innych specjalistów mogących przybliżyć kwestie leżące w polu zainteresowania filologii wschodniosłowiańskiej, ale nierzadko i szerzej - polonistyki, czy historii idei.  Szybko okazało się też, że potencjał tych otwartych dyskusji o Wschodzie obok tradycyjnych osi zainteresowania, wyprowadza inicjatorów spotkań na szersze przestrzenie, od Litwy, Łotwy i Estonii począwszy na  Armenii i Tadżykistanie skończywszy. Tym obszarom również poświęcono podczas spotkań wiele miejsca.

Szczególnymi gośćmi i dyskutantami "Spotkań" byli zawsze pisarze języka rosyjskiego, białoruskiego czy ukraińskiego.  Ideą nadrzędną w pracy filologa jest przecież przesłanka, iż poznając literaturę danego języka najlepiej jak to tylko możliwe poznajemy  ludzi i narody które w jego kontekście komunikują się  i tworzą. Tak najpiękniej, poprzez sztukę słowa zbliżamy się do ich zrozumienia.  W przypadku języka rosyjskiego, którym władają zarówno Rosjanie, Białorusini, czy Ukraińcy, zwłaszcza po 1991 roku kwestia ta, jak wiadomo, ma wymiar szczególny. Właśnie dlatego na "Spotkaniach Wschodnich" w Krakowie gościli wybitni przedstawiciele świata literatury rosyjskiej, białoruskiej i ukraińskiej -  Sofija Andruchowycz, Natalia Babina, Paweł Basinskij, Andriej Bitow, Władimir Bukowski, Dmitrij Bykow, Leonid Józefowicz, Jurij Kubłanowski, Władimir Makanin, Oleg Pawłow, Zachar Prilepin, Taras Prochaśko, redaktor Jelena Szubina, Roman Sienczin, Władimir Wojnowicz i wielu innych. Niespełnionym marzeniem organizatorów spotkań, sięgającym swymi korzeniami do lat  80. XX wieku pozostało jednak zaproszenie do Krakowa Aleksandra Sołżenicyna, autora "Archipelagu GUŁag", który od 1994 roku przebywał już na stałe w Rosji.

Przyjęcie zaproszenia do Krakowa na setne, jubileuszowe "Spotkanie Wschodnie" wdowy po zmarłym w 2008 roku pisarzu w pewnym stopniu zrekompensowało ten brak i zadośćuczyniło pragnieniom inicjatorów "Spotkań Wschodnich" oddania hołdu wybitemu rosyjskiemu nobliście.

Natalia Dmitrijewna Sołżenicyna przybyła do Krakowa dzięki staraniom i na osobiste zaproszenie profesora Grzegorza Przebindy, dziś rektora prężnie działającej podkarpackiej uczelni - Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Krośnie, jednocześnie kierownika Katedry Kultury Słowian Wschodnich w Instytucie Filologii Wschodniosłowiańskiej Uniwersytetu Jagiellońskiego. Rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego, prof. Wojciech Nowak z entuzjazmem przyjął ideę zaproszenia Natalii Sołżenicyny do Krakowa i dołączając się do niej stał się współgospodarzem setnego "Spotkania Wschodniego", które odbyło się 18 maja 2017 roku w Auli Collegium Maius Uniwersytetu Jagiellońskiego. Wydarzenie to poprzedziło oficjalne spotkanie Jego Magnificencją rektorem Uniwersytetu Jagiellońskiego, gdzie Natalia Dmitrijewna Sołżenicyna wraz z towarzyszącą jej sekretarz Fundacji im. A. Sołżenicyna Galiną Tiuriną zostały oficjalnie powitane przez rektora Wojciecha Nowaka, rektora Grzegorza Przebindę oraz dyrektor Instytutu Filologii Wschodniosłowiańskiej Uniwersytetu Jagiellońskiego profesor Katarzynę Jastrzębską.

Przygotowana specjalnie na setne "Spotkanie Wschodnie" Aula Collegium Maius wypełniła się przede wszystkim młodymi adeptami filologii wschodniosłowiańskiej i wielbicielami rosyjskiego słowa, ale wśród zaproszonych zacnych gości nie brakowało profesorów Uniwersytetu Jagiellońskiego, wydawców, redaktorów gazet, tłumaczy i uczonych. Wśród zgromadzonych gości byli między innymi Aleksandra Kurczab-Pomianowska, wdowa po Jerzym Pomianowskim, tłumaczu na język polski Archipelagu GUŁag, dziekan Wydziału Filologicznego UJ, prof. dr hab. Elżbieta Górska, dyrektor Instytutu Filologii Wschodniosłowiańskiej UJ, dr hab. Katarzyna Jastrzębska, redaktor wydawnictwa "Znak", Jerzy Illg. W Auli Collegium Maius zasiadł także profesor Lucjan Suchanek, były dyrektor Instytutu Filologii Wschodniosłowiańskiej Uniwersytetu Jagiellońskiego, inicjator listu i zaproszenia Aleksandra Sołżenicyna do odwiedzenia Polski, organizator konferencji "Oblicza Rosji" w grudniu 1981 roku, w trakcie której, w pierwszym dniu stanu wojennego, student filologii rosyjskiej Grzegorz Przebinda wygłosił referat dotyczący twórczości Aleksandra Sołżenicyna.

Natalia Sołżenicyna po słowie wstępnym wygłoszonym przez rektorów Wojciecha Nowaka i Grzegorza Przebindę,  zakreśliła biografię swojego męża, która, jak sama stwierdziła, nosi cechy najlepszej rosyjskiej powieści.  Okraszona rzadkimi, pochodzącymi z archiwum pisarza i nieznanymi szerzej publicznie fotografiami opowieść o Aleksandrze Sołżenicynie, nabrała dzięki mówczyni unikalnej, osobistej mocy. Oszczędna fraza prelegentki, mocno, ale i z refleksją wypowiadane tezy o intelektualnej niezależności męża, wzruszające  pauzy, a także wiele prywatnych dygresji wiążących tego olbrzyma światowej literatury z sowiecką i emigracyjną codziennością wybrzmiały w najstarszej Auli Uniwersytetu Jagiellońskiego  w to upalne czwartkowe popołudnie w sposób wyjątkowy.

Obecność szczególnego gościa i tematyka spotkania połączyła te 100 wyjątkowych intelektualnych wydarzeń w jedną spójną całość - od refleksji w marcu 2001 roku na temat europejskości Rosji  i rozważań o wschodnim przesłaniu papieża z Polski Jana Pawła II, który podczas swoich "rosyjskich audiencji" przyjmował także Aleksandra Sołżenicyna, aż po zakreślenie sylwetki tego ostatniego przez najbliższą mu osobę, matkę jego dzieci, powiernika i doradcę, świadka historii Natalię Sołżenicynę.

Setne "Spotkanie Wschodnie" było symbolicznym podsumowaniem dotychczasowej drogi tej inicjatywy, która począwszy od 2001 roku skutecznie poszerza pole dialogu między Polską i słowiańszczyzną wschodnią.

Bartosz Gołąbek

Relacja ze spotkania na stronie Uniwersytetu Jagiellońskiego.